Omuz eklemine ait sorunlardan bazıları kendiliğinden basit tedaviler ile iyileşemeyebilir ve bir cerrahi bir müdahaleye ihtiyaç duyabilir. Cerrahi müdahale, yani ameliyat, hemen her zaman kaygı verici bir süreçtir. Girişimsel bir işlem olması, iyileşme süreci, olası komplikasyonlar, ağrı ihtimali ve fizik tedavi ihtiyacı farklı oranlarda bu kaygıya etki ederler. Bu yazının amacı standart bir omuz ameliyatı sonrasındaki süreç hakkında genel bilgiler vermektir. Bu süreçteki ağrı yönetimi, fizik tedavi gibi özellikli konuları ayrı yazılarda ele alacağım.
Hazırlık Süreci
Bu dönem ameliyat kararının verilmesinden sonra ameliyat gününe kadar geçen dönemi kapsamaktadır. İlk yapılan tetkikler ameliyat kararı için yeterli olsa da, kimi zaman daha detaylı planlama için ek tetkik gerekli olabilir. Bu dönemdeki en önemli kısım anestezi muayene ve tetkikleridir. Anestezi şekli ne olursa olsun (lokal, periferik blok, genel ve kombinasyonları) tüm olası ihtimallere hazır olmak için detaylı bir muayene ve bazı kan tetkikleri yapılması gerekir ve bunların tamamı anestezi ekibi tarafından yönetilir. Bazen anestezi ekibinin yaptığı tetkikler yeterli olmayabilir ve diğer branşlardan konsültasyon yapılması gerekli olabilir. Bu ve benzeri hazırlıkların yeterli hassasiyette yapılması için, acil ameliyatlar haricinde, yeterince önceden başlamak önemlidir. Bu konuda doktorunu sizi yönlendirecektir. Bu dönemde aklınıza takılan tüm sorulara yanıt almanız, ameliyata zihne hazır gelmeye yardımcı olacaktır. Örneğin; Ameliyatta yapılacaklar, iyileşme beklentisi, olası komplikasyonlar ve gerekebilecek ek tedaviler, tedavinin genel hatları ve önemli aşamaları bu dönemde yanıtlanmalıdır.
Ameliyat Günü
Şüphesiz ki kaygı düzenin en yüksek olduğu gün bugün! Sağlıklı bir hazırlık dönemi, yani tetkiklerin yapıldığı, tüm hazırlıkların tamamlandığı, akla takılabilecek her sorunun yanıtlandığı bir hazırlık sonrasında kaygı en aza iner. Ameliyathane, doğal olarak insanın iyi tanımadığı bir ortamdır. İlk aşama genellikle servisten ameliyathanenin uyanma bölümüne gidişle başlar. Burası tüm hazırlıkların gözden geçirildiği, ekiplerin birbirine devirlerini tamamladığı ve güvenli bir ameliyat süreci sağlayacak anestezi ekibinizle tanıştığınız yerdir. Onam formları gözden geçirilir, ameliyat taraf işaretiniz konur ve güvenlik kontrolleri yapılır. Herşey için hazır olduğumuza inandığımızda ameliyat odasına geçilir. Ama önce bu aşamada harika bir şey yapılır: Rahatlatıcı bir ilaç! İlacın adını burada vermeyeceğim ama bu gerçekten yapanların anlayabileceği ilginç bir tecrübe. İlaç kaygıyı ortadan kaldıran ama sadece bunla kalmayıp bundan sonraki tüm bu tecrübenin uyanık bile olsanız hatırlanmamasını sağlayan bir etki sağlar. Bu etki, kaygının azaltılması ve rahat bir ameliyat tecrübesi yaşamak için önemlidir.
Ve tabiki bu günün en büyük olayı ameliyatın kendisi! Bu aşamada yapılanlara başka yazıların içerisinde yer vereceğim.
Ameliyatın hazırlığı ve kendisi kadar, uyanma ve ameliyathaneden çıkış da önemlidir. Anestezi ve cerrahi ekipler bu aşamanın rahat geçmesi için büyük çaba harcamaktadırlar. Ameliyat öncesi verilen o harika ilacın etkisi uyanmaya geri geldikten sonra geçmeye başlar. Yaklaşık yarım saatlik bir süre sonunda kendimize geliriz ve servise çıkmak için son kontroller yapılır. İyi bir ağrı kontrolü bu dönemin rahat geçişini sağlamaktadır. Bu konuda yaptıklarımızı ayrı bir yazıda ele alacağım.
Sıklıkla bir kol askısı ile omuz ekleminiz istirahate alınmış durumdadır. Hem ödem, hem de ağrı kontrolü için küçük bir buz torbası omzunuzun üzerinde yer alır. Servise çıktıktan sonra güvenlik amacıyla kısa bir süre daha açlık hali devam ettirildikten sonra önce sıvı, daha sonra katı besinler almanıza izin verilir ve hemşireler eşliğinde ilk yürüyüş yapılır. Omuz ameliyatlarından sonra genellikle hareket kısıtlanmamakta ve ilk yürüyüşten sonra sık sık kısa yürüyüşler yapılması önerilmektedir. Bu dönemde ağrı, ilaçlar, ameliyathanede yapılan sinir bloğu ve omuz istirahati ile sağlanır.
Hastanede Yatış Ve Taburculuk
Serviste geçirilen süre sıklıkla bir veya iki gün sürer ancak bu karar yapılan ameliyata göre değişebilir. Yatışı süresini ve taburculuk kararını belirleyen bazı önemli durumlar vardır. Doktorunuz bu kararı vermek için öncelikle ameliyat yarasının iyi durumda olduğunu ve takip eden günlerde sorunsuz gideceğinden emin olmak ister. Bunun için genellikle bir kez pansuman değişimi yapılır. Ağrı kesici ilaçların, evde de kullanılabilecek hap hallerine geçilmiş ve etkilerinin görülmüş olması beklenir. Bu sayede hastanede verilen daha güçlü ilaçlara evde sürpriz olarak ihtiyaç duymazsınız. Genellikle omuz ameliyatlarından sonra masa üstü hareketler hemen serbest bırakılır ve bazı basit egzersizler başlanır. Bunlar için Fizik Tedavi ekibi ile eğitim vererek rahat yapabildiğinizden emin olmak isteriz. Yapılan ameliyat göre bir kontrol röntgeni veya bazen tomografi gibi ek tetkikleri gerekebilir. Bu hedefleri gerçekleştirdiğimizde taburculuk kararı veririz.
Taburcu olurken şu sorulara yanıt aldığınızdan emin olun:
Evde hangi ilaçları nasıl kullanacağım? Kendi ilaçlarımın hepsine devam edecek miyim?
Hangi egzersizler ve hareketler serbest, hangileri yasaklı?
Kol askısını ne şekilde kullanmalıyım? Nasıl çıkarıp takabilirim?
Yara ile ilgili yapmam gereken bir şey var mı? Su gelebilir mi? Nasıl banyo yaparım?
Ne zaman tekrar kontrole geleceğim? Bunun için randevu almayı unutmayın!
Erken Dönem
Ameliyat sonrası erken dönemin belirleyicileri yara iyileşmesi ve koruma önlemleridir. Bu dönemde yara ile ilgili bakımlar ve kontroller yapılmalıdır. Ameliyatın içeriğine göre farklı sürelerde sudan korunması istenir. Sudan koruma, sudan tamamen uzak durulması anlamına gelmez. Yaraya su ulaşmasını engelleyen bakım ürünleri kullanılarak banyo yapılabilir. Bir süre sonra artık bu önleme gerek kalmamakta ve su teması serbest bırakılmaktadır. Doktorunuz, eğer ihtiyaç varsa ne zaman dikiş alınacağı ile ilgili bilgi verecektir. Bu dönemde bir veya iki kez kontrole gelmeniz istenebilir.
Yine bu dönemin en önemli özelliği koruma önlemlerinin maksimum olmasıdır. Yapılan ameliyatın gerektirdiği düzeyde hareket kısıtlaması yapılır ve genellikle belirli aktiviteler yasaklanır. Bunlar iyileşme sürecinin sağlıklı devam etmesi için son derece önemlidir! Bu koruma dönemini rehabilitasyonun ilk fazı olarak ifade edebiliriz.
Fizik Tedavi Dönemi
İlk koruma döneminin tamamlanması itibariyle rehabilitasyonun ikinci fazına geçilir! Bu dönemde genellikle kol askısı tamamen sonlandırılır ve rehabilitasyon ekibi ile tanışırsınız. Bu ekipte genellikle bir fizik tedavi uzmanı ve beraber çalıştığı fizyoterapistler yer almaktadır. Öncelikle hareket açıklığı egzersizleri başlanır. Yaklaşık 1 ay sonrasında üçüncü faza, yani hareket egzersizlerine güçlendirme egzersizlerinin eklendiği döneme geçilir.
Bu dönemlerin ne kadar süreceği yapılan ameliyat göre 1-2 aydan, 5-6 aya kadar değişebilmektedir. Fizik tedavinin ne kadarının hastanede, fizyoterapist eşliğinde, ne kadarının evde sizin kontrolünüzde gerçekleştirileceğini doktorunuz bilgilendirecektir.
Takip Dönemi
Son egzersizlerin de başarıyla tamamlanması, yani hareket açıklığının düzelmesi ve gücün büyük oranda geriye dönmesi ile rehabilitasyon dönemi tamamlanır. Artık tüm rutin günlük aktiviteler normale gelmiştir. Bu dönemde halen bazı zorlayıcı veya riskli hareketlerden kaçınılması gerekli olabilir. Spora dönüş bu dönemde gerçekleşir ve sıklıkla kademeli geçiş önerilir.
Bu yazıda yer alan bilgiler bir omuz ameliyatı sonrasındaki iyileşme dönemini özetlenmektedir. Yazılanlar sıklıkla takip edilen yol hakkında bilgi vermekle birlikte her ameliyat kendine has özellikler taşır ve her aşamada farklılıklar bulunabilir. Her aşamayı doktorunuz ile detaylı bir şekilde konuştuğunuza emin olun!